Tomas Ross (interview, 1999)

'Onderste steen komt nooit meer boven'

Vijf jaar na het neerstorten van de El Al Boeing op de Bijlmer schreef Tomas Ross de thriller De vlucht van de 4de oktober. Nu volgt de auteur nauwgezet de verhoren van de parlementaire enquêtecommissie, 'maar alleen om te kijken waar het in mijn boek misgaat.' De waarheid over de ramp haalt de commissie nooit meer boven tafel, is de stellige overtuiging van Ross. 'Het zijn ongetwijfeld goedwillende politici. Maar als je ze wilt belazeren, dan belazer je ze.'

(Door Peter Kuijt)

DEN HAAG _ Fictie: de 18-jarige Percy Goedschalk overlijdt in oktober 1997 in een ziekenhuis in Paramaribo aan de gevolgen van radioactieve straling. Vijf jaar eerder was hij, na een partijtje voetbal, ooggetuige van het neerstorten van de El Al-Boeing op de Bijlmerflats Kruitberg en Groeneveen. Feit: de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al meldt begin deze maand dat ze laat onderzoeken of haar piloten ongewild zijn blootgesteld aan straling, afkomstig van 'dubieuze' luchtvracht. De werkelijkheid haalt de fantasie soms in.

De fictie is ontsproten aan het brein van misdaadauteur Tomas Ross. De tragische lotgevallen van Percy Goedschalk en vele anderen beschreef hij anderhalf jaar geleden in zijn roman De vlucht van de 4de oktober. Ross heeft een naam hoog te houden wat betreft het verpakken van historische feiten in spannende thrillers. Zo gaf hij zijn visie op het verloren gaan van de beruchte Srebrenica-filmrolletjes in de met de Gouden Strop bekroonde roman Koerier voor Sarajevo en publiceerde hij vorig jaar het inmiddels veelgeprezen boek Het goud van Salomon Pinto, over de ontdekking van dossiers van de Duitse roofbank Lippmann-Rosenthal.

Ross volgt de verhoren van de parlementaire enquêtecommissie Bijlmerramp op de voet. 'Voornamelijk om te horen of mijn boek nog spoort met de realiteit', zegt Ross. Tot dusver gaan fictie en werkelijkheid aardig samen, behalve op het punt van de lading. 'In mijn thriller vervoert de Boeing plutonium, spul dat je zo in kernkoppen kunt duwen en op Saddam Hussein kunt afschieten. Als ik toen over het Golfoorlog-syndroom van de Bijlmer-slachtoffers had geweten, had ik plutonium veranderd in bacteriologische wapens. Dat lijkt me nu logischer.'

Verbijsterend

Iets nieuws heeft hij nog niet gehoord. 'Het klinkt een beetje aanmatigend, maar ik wist het allemaal wel. Als je je enigszins met het onderwerp hebt beziggehouden, dan kan weinig je meer verrassen.' Verbaasd was hij wel over de reactie van de Nederlandse politiek op de resultaten van de verhoren. 'Ik vind het zo verbijsterend dat ze nu van hun stoel vallen van het nieuws. Iedereen wist direct na de ramp toch dat er iets niet pluis was? Ed van Thijn, destijds burgemeester, zegt dat hij geschokt is. Waarom? Hij wist toch allang dat er rottigheid was. Je kunt hooguit verbijsterd zijn dat er afspraken golden tussen de luchtverkeersleiding en Binnenlandse Zaken, lees: BVD, over de zwijgplicht rond El Al-vluchten.'

Ross kan ook geen begrip opbrengen voor de razernij van premier Kok over de 'onthullingen'. 'Dat is van een naïviteit waar ik zo boos om kan worden', gruwt Ross. 'Hij had een dag na de ramp, op 5 oktober 1992, razend moeten worden, niet nu pas. Het is ook typisch Wim Kok. Als er zinloos geweld wordt gepleegd, zegt hij: laten we als beleidsmaatregel afspreken dat we het niet meer doen. Dan denk ik: die man verkeert nog in de tijd van de AJC'ers. Zo verschrikkelijk idealistisch!'

De schrijver vreest dat volstaan zal gaan worden met een Kok, die 'als een hopman razend van woede' vier luchtverkeersleiders de deur wijst. 'Misschien krijgt die arrogante onderzoeker Wolleswinkel nog een gouden handdruk, maar daar zal het bij blijven. Maar dan moet je ook niet verbaasd zijn als mensen geen interesse meer hebben in de politiek en niet meer gaan stemmen.'

Ook minister Jorritsma krijgt een veeg uit Ross' pan. 'Toen zij op Verkeer en Waterstaat zat zei ze uit te gaan van de goeder trouw en volledige informatieverstrekking van El Al. Belachelijk. Je gaat bij El Al niet uit van goeder trouw. Ik ben tamelijk pro Israël, maar het is een staat die een overlevingsstrategie heeft en dienaangaande handelt.'

Tovermiddel

Als het aan de schrijver zou liggen, zou de enquêtecommissie zich moeten bezighouden met de afspraken die bestaan tussen de BVD en El Al. Ook de raadselachtige vliegbewegingen van de ramp-Boeing dienen onderzocht te worden. 'Waarom koos gezagvoerder Fuchs voor landen op baan 27 en niet voor baan 06, terwijl de laatste veel makkelijker bereikbaar was? Was het omdat langs 27 de El Al-terminal ligt en de lading afgeschermd moest worden?' De commissie zou ook moeten doorgaan op het niet-geregistreerde bemanningslid van vlucht LY 1862, Anat Solomon. 'Bekend was dat haar verloofde, een Mossad-agent, haar bij de tussenlanding op Schiphol opwachtte. Waar is die man gebleven? Waarom vloog zij terug naar Tel Aviv, terwijl hij achterbleef? Waren ze contactpersonen?'

Maar Ross gelooft niet dat de commissie werkelijk de waarheid achter deze zeseneenhalf jaar durende 'cover-up' zal achterhalen. 'Na al die jaren komt de onderste steen echt niet meer boven. Wij geloven heilig in het tovermiddel van de enquête, dat iemand die in een statige zaal met één hand op de Bijbel en de ander op het graf van zijn moeder zweert de waarheid te zullen spreken, dat ook zal doen. In de commissie zitten ongetwijfeld goedwillende politici. Maar als je ze wilt belazeren, dan belazer je ze. Als je niets wilt zeggen, dan houd je gewoon je mond, of je kunt je het niet meer herinneren. En zo'n Rob Oudkerk, da's toch geen speurder? Hier heb je minstens Maigret voor nodig. Of anders De Cock.'